ÇİN-RUSİYA YAXINLAŞMASI
Si Cinpinin Moskva səfərinin pərdə arxası…
Çin prezidentinin Moskvaya səfəri Qərb mediasının diqqət mərkəzindədir. İşgüzar dünyanın ən nüfuzlu nəşri olan “The Financial Times” da bu məsələyə münasibət bildirib. “The real meaning of Xi’s visit to Putin” (Cinpinin Putini ziyarətinin əsl mənası) adlanan yazıda deyilirdi ki, Ukraynaya dair sülh planından danışılması Çin və Rusiya arasında əlaqələrin daha da yaxınlaşmasına səbəb olacaq… GIDEON RACHMAN-ın şərhi kimi təqdim olunan yazıda deyilir: “Beynəlxalq vəziyyət indi yeni dönüş nöqtəsinə çatıb. Bu gün dünyada iki külək var, şərq küləyi və qərb küləyi… İnanıram ki, şərq küləyi qərb küləyi üzərində üstünlük qazanacaq”.
Bu şərh Si Cinpin-in Moskvaya səfəri zamanı söyləmək niyyətində olduğu fikir kimi oxuya bilərik. Əslində, bu sözlər başqa bir Çin lideri Mao Zedunun 1957-ci ildə Moskvaya səfəri zamanı etdiyi çıxışda səslənib.
Maonu təkrarlayaraq Si Cinpin tez-tez iddia edir: “Şərq yüksəlir, qərb isə kiçilir!” Si Cinpin Mao Zedun və Putin kimi, Rusiya və Çinin qərb gücünün tənəzzülünü sürətləndirməkdə maraqlı olduqlarına inanır. İki həftə əvvəl Çin lideri ABŞ-ı Çinə qarşı “mühasirəyə cəlb etmək, mühasirəyə almaq və sıxışdırmaq” siyasəti yürütməkdə ittiham etmişdi.
Rusiya və Çin liderləri də nüvə müharibəsi qorxusu fonunda yenidən görüşür. 1957-ci ildə Moskvada Mao öz dinləyicilərini nüvə münaqişəsinin müsbət tərəflərini nəzərdən keçirməyə çağırdı: “Əgər ən pisin pisi baş versəydi və bəşəriyyətin yarısı ölsəydi, qalan yarısı imperializmin yerlə-yeksan edildiyi sosialist dünyasında yaşayardı”. Hətta sovet auditoriyası üçün də bu, sarsıdıcı bir fikir idi.
Prezident Si Cinpin Maonun əksinə olaraq Moskvada özünü sülh tərəfdarı kimi təqdim edəcək. O, əsl diplomatik nailiyyətin – Çinin vasitəçiliyi ilə İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında yaxınlaşmanın parıltısından zövq alaraq Rusiyaya gəlib. Çin də bu yaxınlarda Ukraynadakı müharibəni həll etmək üçün 12 bəndlik sülh planı irəli sürüb. Ola bilsin ki, Si Moskvada olarkən dərhal atəşkəs təklifi etsin. Çin lideri Vladimir Putinlə görüşdən sonra çox güman ki, Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskiyə zəng edəcək.
Zelenski şübhəsiz ki, bu çağırışı qəbul edəcək. Si Cinpin-nin Putin üzərində böyük təsir rıçaqları var; Zelenski bu məqamdan istifadə etməyə üstünlük verəcək.
Lakin Zelenski və Ukraynanı dəstəkləyən qərb koalisiyası Çinin sülh təkliflərinə şübhə ilə yanaşacaq. Reallıq ondan ibarətdir ki, Si Cinpin-nin Ukrayna müharibəsinin sona çatması üçün vasitəçilik etmək iradəsi və ya gücü çox azdır.
Səudiyyə Ərəbistanı və İrandan fərqli olaraq Çin razılığa gəlməyə hazır olan iki tərəf arasında vasitəçilik etmir. Pekin də bu münaqişədə neytral oyunçu deyil. Çin BMT-də Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünü pisləyən səsvermədə bitərəf olsa da, münaqişəni təsvir etmək üçün ardıcıl olaraq rus terminologiyasından istifadə edir.
Çinin xarici işlər naziri Qin Qanq bu yaxınlarda Rusiya və Çin arasındakı münasibətləri dünya işlərində “hərəkətverici qüvvə” kimi qiymətləndirib. Çinlilərin Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Putinə qarşı ittihamını rədd edəcəyinə də inanmaq olar.
Hazırkı Çin “sülh planı”nda Rusiyanın işğal olunmuş Ukrayna torpaqlarından çıxarılması barədə heç nə demir. Əgər Si Cinpin müharibədə atəşkəs təklif edərsə, ruslar təhlükəsiz şəkildə bu təklifə həvəs göstərə bilər – Ukraynanın torpaqları işğal olunduğu üçün bu ideyadan imtina edəcəyini bilərək. Atəşkəs elan olunsa belə, Rusiya keçmişdə olduğu kimi həmişə onu poza bilər.
Bununla belə, Si Cinpin üçün Çini praqmatik sülhməramlı kimi təqdim etmək faydalıdır – hər şeydən əvvəl ticarət və ortaq rifahda maraqlıdır. Amerika, əksinə, Çini dünyanı dostlara və düşmənlərə bölən və öz hegemonluğunu qoruyub saxlayan bir ideoloji savaşçı qismində qəbul edir. Bu düşüncə Çinə “qlobal cənubda” fikir uğrunda mübarizədə kömək edir və amerikalıları narahat edir.
Lakin sülh söhbətinin arxasında Si Cinpin-Putin sammitinin mahiyyəti əks istiqamətə yönələcək – çünki bu, işğalçı müharibə aparan Rusiyaya Çinin dəstəyini artıracaq. Rusiyanın aparıcı Çin müşahidəçilərindən biri, hazırda mühacirətdə olan Aleksandr Qabuev belə şərh edir: “Səhv etməyin: səfər Rusiya ilə Pekinə fayda verən əlaqələri dərinləşdirməkdən ibarət olacaq, heç bir real sülh vasitəçiliyindən söhbət gedə bilməz”.
Əsas sual, Si Cinpin-nin Çin üçün faydalı hesab etdiyi əlaqələr olacaq. İqtisadi hissə asandır. Qərb Rusiya enerjisindən imtina etdiyi üçün Çin neft və qazı aşağı qiymətlərlə ala bilir. Putin və Si Cinpin çox güman ki, ölkələri arasında daha bir qaz kəməri üzərində işləri sürətləndirmək barədə razılığa gələcəklər. Rusiyaya artıq qərbdən ala bilmədiyi mallarla, xüsusən də yarımkeçiricilərlə təmin etmək Pekin üçün sərfəli addımdır – baxmayaraq ki, bəzi Çin firmaları qərbin sanksiyalarından ehtiyatlanacaqlar. Rusiya və Çin liderləri çox güman ki, dolların qlobal valyuta kimi alternativlərini təşviq etmək səylərini də davam etdirəcəklər.
Həqiqətən həssas sual Putinin Çin silahları, xüsusən də Rusiyanın müharibə səylərini sarsıdan çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün artilleriya mərmiləri və raketlər tələbləri olacaq. ABŞ keçən ay xəbərdarlıq etmişdi ki, Çin bu addımı atmağı düşünür. Putin və Si Cinpin-in razılaşdığı bir çox şey çox güman ki, sirr olaraq qalacaq.
Həmçinin Rusiya ilə Çin arasında hər hansı bir gərginlik də nəzərdən kənarda qalacaq. Bəzi amerikalı strateqlər ümid edirlər ki, bir gün onlar 1970-ci illərdə ABŞ-Çin yaxınlaşmasına səbəb olan ikinci Moskva-Pekin parçalanmasına nail ola biləcəklər. Lakin bu, hazırda Ukrayna ilə bağlı uğurlu Çin sülh təşəbbüsündən daha uzaq görünür.
Si Cinpin və Putinin Moskvada birgə şəkilləri aydın mesaj verəcək. Rusiya və Çin Amerika və onun müttəfiqlərinə qarşı birgə düşmənçilikləri ilə əlaqəli yaxın tərəfdaşlar olaraq qalırlar.
P.S “Reuters” yazır ki, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin həbs qərarından cəmi 3 gün sonra ilk olaraq Çin prezidenti Vladimir Putinin əlini sıxacaq. Rəsmi Pekin bir daha Rusiya ilə həmrəyliyini nümayiş etdirəcək.
Boyuksherg.az
